دما سنج

[ШHłTΞ ШФŁŦ]

دما سنج

 

---

ترمومتر درجه سرما و گرما را نشان ميدهد، اين لفظ فرانسوي است و در فارسي مستعمل است ليکن هنوز جزء زبان نشده است . (فرهنگ نظام ). ماخوذ از ترموس بمعني گرما و مترون بمعني اندازه يوناني و آلتي است که از روي آن ميزان گرما اندازه گيري ميشود و معمولا از يک لوله شيشه اي که دو طرف آن بسته و در قسمت پايين آن مخزني پر از جيوه يا الکل تعبيه شده است تشکيل مي گردد براي مدرج ساختن آن ، ترمومترهاي جيوه اي را در ظرف بخار آبي که در حال جوش است (کنار دريا) قرار ميدهند، جيوه بر اساس خاصيت انبساط اجسام در مقابل حرارت در لوله بالا ميرود ودر نقطه اي که توقف مي کند آن نقطه را با عدد 100 علامت مي گذارند. سپس مخزن جيوه را در خرده يخ در حال گداز مي گذارند. جيوه از لوله پائين مي آيد و در نقطه اي متوقف مي شود که آن را، نقطه صفر ميزان الحراره فرض مي کنند و در حقيقت نقطه انجماد آب يا نقطه ذوب يخ است . آنگاه ميان اين دو رقم را با اعداد علامت گذاري نموده که هر قسمت را يک درجه نامند. و اينگونه ترمومترها که بصد درجه تقسيم شده اند ترمومتر سانتي گراد مي نامند. چه غير از اين درجه بندي انواع ديگري نيز وجود داردکه از آنجمله است ترمومتر رئومور و ترمومتر فارنهايت . ترمومتر رئومور - در اين گرماسنج نقطه يخ يا صفر درجه سانتي گراد برابر است ولي نقطه غليان آب در اين گرماسنج 80 درجه است چه دانشمند فرانسوي در گرماسنج خود بين نقطه انجماد آب يا ذوب يخ و نقطه غليان آب را 80 درجه تقسيم کرده و بالنتيجه 80 درجه ترمومتر رئومور برابر با صد درجه ترمتر سانتيگرادميباشد.

محدوده كار دماسنج
بايد توجه داشت که با ترمومترهاي جيوه اي نمي توان سرماهاي کمتراز 35 درجه زير صفر را اندازه گيري کرد زيرا جيوه در 39 - درجه سانتي گراد منجمد ميشود. از اين روي براي اندازه گيري سرماهاي شديد از ترمومترهاي الکلي استفاده مي کنند زيرا الکل در 120 درجه سانتي گراد مايع است و بالعکس در 78 درجه سانتي گراد بجوش مي آيد از اين روي ترمومتر ماگزيما و منيما را بطور مرکب بکار مي برند که از الکل و جيوه تشکيل مي يابد اين نوع ميزان الحراره مي تواند حداکثر درجه حرارت و حداقل آنرا در مدت معيني مثلا يک شبانه روز تعيين کند و از يک ميزان الحراره الکلي دراز تشکيل شده است و براي اينکه جاي زياد نگيرد ساقه آنرا دو مرتبه خم کرده اند و در قسمت خميده آن که بشکل «ايو»ي فرانسه مي باشد جيوه ريخته شده و بدين ترتيب الکل به دو قسمت تقسيم مي شود: يک قسمت در طرف راست لوله باقي مي ماند که بالاي آن حباب خالي از هواست کمي الکل در آن بخار مي شود و طرف چپ آن منتهي به مخزن الکل است . در بالاي دو طرف جيوه دوسوزن فولادي موسوم به نشانه قرا دارد.

طرز عمل -
وقتي هوا گرم ميشود الکل مخزن وسطي منبسط مي گردد و جيوه را در شاخه چپ بطرف پائين ميراند و در نتيجه جيوه در شاخه دومي بالا مي رود و نشانه راهمراه مي برد. وقتي هوا سرد ميشود الکل منقبض مي شود و بجاي خود برمي گردد. ولي نشانه طرف راست بکنار لوله مي چسبد و پائين نمي آيد. در صورتي که جيوه در طرف چپ ، نشانه را بالا مي برد و اگر دو مرتبه هوا گرم شود اين نشانه به کنار لوله مي چسبد و اين عمل در مدت معيني چندين بار ممکن است تکرار شود. هنگام بازديد ترمومتر نشانه طرف راست حداکثر درجه حرارت و نشانه طرف چپ حداقل آن را نشان ميدهد در صورتي که سطح جيوه در اين موقع در هر شاخه را که بگيريم درجه حرارت همان زمان را تعيين ميکند. مثلا در حداعلاي درجه حرارت 5/21 + و حداقل آن 5/10 - و درجه حرارت موقع بازديد 12 درجه است و براي باز گرداندن نشانه هاي آهني تا سطح جيوه از يک آهن رباي نعلي شکل استفاده ميشود.