زن در خانوادهٔ ایران باستان

[تهمینه]

زن در خانوادهٔ ایران باستان

خانم ژاله آموزگار در کتاب «زبان، فرهنگ، اسطوره» مقاله‌ای دارند به عنوان «زن در خانوادهٔ ایران‌باستان»، در این مقاله انواع ازدواج‌ها و مقام و موقعیت زن در هر یک از آنها بررسی شده است. من خلاصه‌ای از این مقاله را به‌ زبان ساده بازگو می‌کنم. در آیین‌های قبل از اسلام و به خصوص در حقوق دوران ساسانی با پنج نوع ازدواج رو به رو هستیم: 

۱: پادشاه زن: زنی که برای نخستین بار و با اجازه و حضور پدر یا قیم خود شوهر کند. این زن عالی‌ترین مرتبهٔ همسری را دارد و بعد از مرگ همسرش میراث‌بر تمام اموال او خواهد بود.

۲: ایوکین زن: در صورتی که مرد فرزند پسر نداشت فرزند دختر خود را شوهر می‌داد و اولین پسرِ دخترش را برای خودش برمی‌داشت. جالب این است که آن پسر وقتی بزرگ می‌شد می‌توانست مجددا مادر خود را به «پادشاه زنی» به پدرش بدهد! 

۳: ستر زن: اگر مردی که سنش از ۱۵ سال بیشتر بود بدون انتخاب همسر فوت می‌کرد نزدیکانش برای آرامش روح او دختری را به نام او شوهر می‌دادند! هر کس که بعدها با این دختر که پیش از این، زنِ اموات شده بود! ازدواج می‌کرد می‌بایست قبول می‌کرد که اولین فرزندش به آن مردی تعلق بگیرد که بار نخست دختر را به نام او شوهر داده‌اند! (یعنی آن شوهر خیالی) و آن بچه از نظر ارث هم از آن درگذشته ارث می‌برد نه پدر حقیقی خودش!

۴: چکر زن: زنی که یک بار شوهر کرده بود و شوهرش درگذشته بود اگر مجددا ازدواج می‌کرد باز هم در خدمت آن شوهر درگذشته بود و شوهر اصلی‌اش همان متوفی بود!

۵: خودسر زن: زنی بود که بدون موافقت پدر یا قیم خود ازدواج می‌کرد. موبدان این حق را به او می‌دادند اما آن زن از نظر مرتبه در جایگاه نازلی قرار می‌گرفت و پدر و مادرش می‌توانستند او را از ارث محروم کنند. مگر اینکه دارای فرزند پسری می‌شد و آن فرزند پسر بعدها مادر خود را به پدرش مجددا به «پادشاه زنی» می‌داد.

بدیهی است که از نظر قوانین مالی و به خصوص قوانین ارث فرزندان این ازدواج‌ها در شرایط مختلفی قرار می‌گرفتند و فرزندانی که از «پادشاه زن» متولد می‌شدند جایگاه و شرایط بهتری داشتند. در خانواده‌های نجبا و اشراف دورههٔ ساسانی تعدّد زوجات وجود داشته و معمولا یک زن «پادشاه زن» بوده و مابقی مراتب پایین‌تری داشته‌اند. 
در اوستا زنان دارندهٔ فرزندان بسیار ستایش شده‌اند و اهورا مزدا آنان را که فرزند دارند بر زنان نازا برتری می‌دهد.(صص ۲۷۸_۲۸۷)