این کتیبه‌ها از کجا آمده اند؟

[ШHłTΞ ШФŁŦ]

این کتیبه‌ها از کجا آمده اند؟

 

اخیراً یک تیم تحقیقاتی به رهبری فرانسوا دوسه با انتشار مقاله ای در یک نشریه علمی، نیز مدعی شده اند که نوشتار میخی ایلامی را سرانجام رمزگشایی کردند.

 در رسانه‌ها اندکی پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه یک تیم بین المللی به رهبری فرانسوا دوسه، مدرس باستانشناسی دانشگاه تهران و محقق مرکز تحقیقاتی آرشه‌اورینت در لیون فرانسه، موفق شدند هشت کتیبه به خط ایلامی باستان را تا حدود بسیار زیادی رمزگشایی کنند.

در جنوب و جنوب غربی ایران کنونی، نوشتار ایلامی خطی که بین سال‌های ۲۳۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد مسیح بود مورد استفاده قرار می‌گرفت، یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های نوشتاری باستانی هم محسوب می‌شود که تاکنون تنها نشانه‌های اندکی از آن رمزگشایی شده است.

در ژوئیه در مقاله‌ای که توسط تیم فرانسوا دوسه در مجله Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie به آلمانی؛ مجله آشورشناسی و باستان شناسی خاور نزدیک به چاپ رسانده، به نظر می‌رسد که این موضوع تا حد بسیار زیادی حل شده است.

کلید رمزگشایی این تیم، هم تجزیه و تحلیل هشت کتیبه بر روی ظروف نقره‌ای بود که گفته می‌شد از مناطق جنوبی ایران نیز بدست آمده اند. این تیم نوشته‌های این هشت جام را با رمزگشایی‌های قبلی از خط ایلامی کنار هم قرار دادند تا به نتیجه‌ای منطقی برسند. دوسه می‌گوید: « ما توانستیم بر این اساس ۷۲ نویسه را بخوانیم و فقط چهار نویسه را نتوانستیم رمزگشایی کنیم». آن‌ها حتی ترجمه کتیبه‌ای از پوزور شوشیناک، از پادشاه آوان را نقل کرده اند که مخالفان خود را به نابودی تهدید می‌کند.

 

 

فرانسوا دوسه

 

در نهایت این تیم، به این نتیجه رسیده که خط ایلامی خطی کاملاً آوانگارانه است و از این رو باید خط ایلامی باستان قدیمی‌ترین خط آوانگارانه تاریخ نیز به‌شمار آورد. با این حال هم، علی رغم تمام این ادعاها، یافته‌های تیم فرانسوا دوسه هنوز هم نتوانسته اند اعتماد جامعه علمی بین المللی را به خود جلب کند.

 استاد آشورشناسی در دانشگاه آکسفورد، جاکوب دال، در این خصوص هم گفته است مطمئن نیست که تیم دوسه واقعاً توانسته رمزگشایی موفقی در این زمینه انجام داده باشد.

دال که خود نیز بر روی کتیبه‌های دیگری با خط «پرتو-ایلامی» هم کار می‌کند، همچنین با ادعای تیم دوسه مبنی بر اینکه خط ایلامی اولیه و ایلامی خطی رابطه نزدیکی دارند، مخالفت کرد. علاوه بر این، هم وی نگران است که این تیم دوسه در تحلیل خود در محوطه باستانی کنارصندل (در نزدیکی جیرفت) از کتیبه‌های یافت شده استفاده کرده است. دال گفت که این کتیبه‌ها ویژگی‌های بسیار مشکوکی دارند که ممکن است نشان دهنده جعل باشد.

 

این کتیبه‌ها از کجا آمده اند؟

کارشناسان هم دقیقاً مطمئن نیستند که هشت کتیبه خطی ایلامی از کجا سرچشمه گرفته اند. هفت مورد از آن‌ها از مجموعه کلکسیونری به نام هوشنگ محبوبیان و یک مورد نیز از مجموعه مارتین شوین، تاجر و کلکسیونر نروژی بدست آمده است. مجموعه شوین نیز به نسبت مجموعه حرفه‌ای تری به نظر می‌رسد و کارکنان آن هم به طور منظم با دانشمندان همکاری دارند.

کتیبه‌های ایلامی این مجموعه به همراه صد‌ها اثر باستانی دیگر در ۲۴ اوت سال ۲۰۲۱ توسط پلیس نروژ توقیف شد. علت این امر، هم مباحث مربوط به قاچاق آثار باستانی است که سازمان‌های دولتی نروژ خواستار مشورت با مقامات ایران در این زمینه شدند.

با این همه، خود مجموعه این اتهامات را بی اساس خواند، ولی تأیید کرده است که کتیبه‌های ایلامی مربوط به شهر باستانی شوش هم در ایران است. جدای از این ادعاها، نیز هنوز منشا کتیبه‌های ایلامی مجموعه شوین از سوی کارشناسان هم تأیید نشده است.

در سمت دیگر، هم منشا آثار مجموعه محبوبیان دقیقاً مشخص نیست. محبوبیان می‌گوید این آثار در حفاری‌هایی که توسط پدرش ابوالقاسم محبوبیان در سال‌های ۱۹۲۲ و ۱۹۲۴ در شهر‌های کام فیروز و بیضا در ایران انجام داده، بدست آمده و حتی هم مختصات محل اکتشاف را نیز ارائه داد. فرانسوا دوسه در سال ۲۰۱۸ در مقاله‌ای که نوشت، می‌گوید که محبوبیان به وی گفته این آثار قبل از سال ۱۹۷۰ به اروپا منتقل شده است.

 در اواخر دهه ۸۰ میلادی خود مجموعه محبوبیان با مشکلات بسیار پیچیده‌ای مواجه شد. وی در سال ۱۹۸۷ به استخدام سارقان برای سرقت بخشی از مجموعه خود برای بدست آوردن پول بیمه، متهم شد. در سال ۱۹۸۹ این محکومیت نقض شد و برای دو مورد از اتهامات، دستور اعاده دادرسی صادر شد. دادگاه مجدد هم برگزار نشد و اتهامات نیز منتفی شد.  در بیانیه‌ای محبوبیان، در وب‌سایت خود گفت که اتهامات وارده به وی به دلیل اصل و نسب ایرانی بوده است.

به هر روی مشکلاتی از این دست سبب شد تا اکتشاف ادعایی فرانسوا دوسه و همکارانش مبنی بر رمزگشایی از نوشتار ایلامی خطی، تحت تأثیر قرار گیرد. و ما نیز هنوز به درستی نمی‌دانیم که آیا ادعا‌های دوسه و همکارانش درست است یا نه، زیرا برای پذیرش چنین ادعایی هم باید اتفاق نظر علمی در میان دانشمندان علوم تاریخ، باستان شناسی و زبانشناسی تاریخی صورت بپذیرد.

علی رغم تمام آثار شگفت انگیز بجا مانده از تاریخ ایلام باستان، هنوز هم برای مورخان پر از زوایای مبهم و تاریک است. رمزگشایی نوشتار ایلامی خطی می‌تواند بسیاری از این زوایای پنهان را بعد از هزاران سال به روشنایی بیاورد.