شرح و تفسیر غزل ۱۳۴ حافظ..بیت اول

[Elnaz]

بلبلی خونِ دلی خورد و گُلی حاصل کرد
بادِ غیرت به صَدَشْ خار، پریشان‌دل کرد

 

بلبل: [ ب ُ ب ُ ] هزاردستان . مرغی است معروف و خوش الحان . استعاره از خود شاعر است

خون دلی خورد: خون دل خوردن [ ن ِ دِ خوَرْ / خُرْ دَ ] مصدر مرکب و به معنای رنج بردن و سعی بسیار کردن است

گلی حاصل کرد: گلی به دست آورد. کنایه از پرورش فرزند است.

غیرت: [ غ ِ رَ/غ َ رَ ] رشک حسد. رقابت . تعصب . محافظت از ناموس . در اصطلاح تصوف قطع تعلق نظر محبوب از غیر یا قطع تعلق نظر به غیر محبوب

پریشان‌دل: [ پ َ دِ ] صفت مرکب است به معنای پریشان خاطر. آشفته خاطر

معنی بیت: بلبل رنج فراوان می برد و سعی بسیار می کند تا به گلی دست پیدا کند. ولی باد خزان گل را پرپر می کند و فقط خار آن را باقی می گذارد که در جگر فرو می رود و مایه پریشان خاطری و آشفته دلی می شود.

در این بیت خواجه اشاره به مرگ فرزندش می کند که چون خاری در دل است و خاطرش را آشفته کرده و در جای دیگری می فرماید:

دلا دیدی که آن فرزانه فرزند
چه دید اندر خم این طاق رنگین
به جای لوح سیمین در کنارش
فلک بر سر نهادش لوح سنگین

در سه بیت اول حافظ از مصائب و مشکلاتی که در راه رسیدن و پرورش فرزندش تحمل کرده و در سه بیت بعدی از پریشان خاطری و درماندگی و غم از دست داده فرزندش می گوید و در نهایت در بیت آخر همه این مشکلات را به گردن چرخ و فلک و بازی روزگار می اندازد.